کتابچۀ امتیاز فواید عامه و جایگاه آن در تاریخ اقتصادی ایران عصر ناصری*

کتابچۀ امتیاز فواید عامه اثری از میرزا ملکم­خان ناظم­الدوله در عرصۀ اقتصادی و مربوط به ایران عصر ناصرالدین شاه است. ملکم در این کتابچه، از امتیازات اعطا شدۀ دولت به تجار تبریز و ضرورت تأسیس کمپانی صحبت می­کند و نحوۀ تأسیس کمپانی را تعلیم می­دهد. کتابچه تاریخ تألیف مشخصی ندارد و ارتباط مباحث آن با وقایع تاریخی چندان روشن نیست. بنابراین، پیوند میان محتوای کتابچه با وقایع تاریخ اقتصادی و نیز زمان نگارش آن به عنوان یک مسأله در مقالۀ حاضر با روش تحقیق تاریخی و با استفاده از اسناد و متون تاریخی مورد بررسی قرار می­گیرد و به این سوأل پاسخ داده می­شود که ملکم کتابچۀ فواید عامه را در چه زمانی و در ارتباط با کدام وقایع تاریخ اقتصادی عصر ناصری تألیف کرده است. یافتۀ اساسی تحقیق حاکی از آن است که کتابچه در سال 1306ق برای راهنمایی کسانی تالیف شده است که قصد داشتند امکان سرمایه گذاری در صنایع مختلف از جمله راهسازی در آذربایجان آن زمان را با فروش سهام و ایجاد شرکت­های سهامی فراهم آورند.